به گزارش هزارماسوله ،جە کۆنیشتو دمانیمەڕۆ یەکشەمەی ۳ێ گەلاویژوو ۱۴۰۰ی ڕوجیاری(۲۵و جولای ۲۰۲۱ی عیسایی)،پەروەندەو ڕاگای ئاسنی سەراسەری ئێرانی کە بە ڕاگای ئاسنی سەرنیشت-پانیشت(شمال-جنوب) نامێش بەرکەردێنە،بەڕەسی بی و قسەو باسش سەرکریا کە سەرەنجام ئەندامێو کومیتەو ئی کۆنیشتیە ئینەشانە پەسەند کەرد و سەبتی جهانی بی. درێژایی ڕاگای ئاسنی ئێرانی ۱۴۰۰ کیلومێترێن و یوەمین میراسی سەنعەتی وەڵاتیمانەن کە کەوتەن ڕزەو سەبتو جهانی یونسکۆی.
کارو دەس پەنەکەردەی و نویستەی پەروەندەو ئی سەبتیە مەگێڵۆوە پەی ساڵەو ۹۷ی ڕۆجیاری. ڕاگای ئاسنی جە بەندەرو تۆرکەمەنی جە سەرنیشتو ئێرانیەنە دەس پەنە مەکەرۆ و بەندەرو ئیمامیەنە یانی جە پانیشتەنە میاوۆ کۆتایی.
ساڵەو ۱۳۰۵ی ڕۆجیاری جە لاو دەوڵەتو وەختی(ئاعانە) توەنەو بنەڕەتیش مەنیانێ و ساڵێ دماتەرشۆ موهەندێسێو ئێران و ئاڵمان و ئامریکای نەخشەو و پلانش مەمجانێ و بە دەس گرویی کۆنسرسێومێ جە کومپانی ئامریکایی "یولن" و کومپانی ئاڵمانی"فیلیپ هولتیسمان"،"زیمینس" و چن کومپانی تەری دەس مەکەران بە سازنای ئی ڕاگا ۱۳۹۴ کیلومێتریێ و جە پەیمانێ به نرخەو ۳۶۸ تمەنێ پەی هەر کیلومێتری ڕێک مەگنانێ و مەنەمان وەنە تا ساڵەو ۱۳۱۴ی ڕۆجیاری کە یاوا کەڕەتو سفتاح و بەهرەمەندی. جە ڕۆدیارو(مورخە)دوانزەو گەلاوێژوو۱۳۱۴ی ،"علی منصور"وەزیرو ئاعانەو"ڕاو و شارسازی" لایحێش دا بە ئەنجۆمەنو شەوراو نەتەوەیی پەی تەشکیل و ئەرەمەرزنای سازمانو "راەآهن"دەوڵەتی ئێرانی و پیجۆرە دەوڵەتو ئێرانی جە یوەم ڕۆ مانگەو ترازیێ(مهر) ئاساڵیە ئەرکو پارێزنای و ڕاکەوتەی گردو کەل و پەل و وەسایلو ئامەولوای و هەرپاسە ساختمان و ئەمواڵ و دارایی ڕاگای ئاسنی و کەشتیڕانی دەریاچەو ئورومیەیش گێرت عۆهدە. "راەآهن"و ئێرانی هەم جە بابەتو تێکنیک و جۆرو سازنایش و هەم جە بابەتو گێڵاوویاری(گردشگری) جە جهانەنە کەم وێنەن. تاڕێخە و هەنگامێ سازنای یوەم لوکوموتیوو ڕاگای ئاسنیو ئێرانی مەگیڵۆوە پەی سەردەمو قاجاری یانی ساڵەو ۱۲۲۷ی ڕۆجیاری(۱۸۴۸ی عیسایی) و جە شارو ڕەشتی کیشیا ڕوەو بەندەرو پیربازار و بەندەرو ئەنزەلی کە ئاسارش هەڵای جە حەسارەو ئیدارەو کوڵو بەندەرێو ئوستانو گیلانی مەنەن.
هەرپاسە کە واچیا ڕاگاو ئاسنی ئێرانی جە بەندەرو تۆرکمەنی دەس پەنە مەکەرۆ و جە شارێو قائمشهر,گدوک,گرمسار,تهران, اراک,دورود,ازنا,شهبازان,و ئەندیمشکەنە مەویەرو و میاوۆ بەندەرو ئیمامی جە کەراخو خەلیجی فارسی.