گيوه كشي (کلاش)
گیوه (کلاش هورامی) پای افزاریست سبک ، راحت ، مقاوم ، خنک ودر عین حال ارزان که تولید آن عموماً در منطقه هورامان رایج است با توجه به نیازهای مردم منطقه بدلیل شرایط اقلیمی گیوه می تواند بهترين پاسخگو براي تمامي اين نيازها باشد زيرا: مواد اوليه كف آن تماماًً در منطقه موجود است. ابزار كار ساده است و به راحتي مي توان آن را تهيه كرد. و بخش عظيمي از زنان منطقه را كه در زمينه كارهاي توليدي مسلط منطقه قادر به فعاليت نيستند فعال مي كند.
تولید کلاش هورامی تقریبا در تمام منطقه هورامان رایج است اما روستاي "حجيج" و شهر "نودشه" درهورامان لهون از مراكز قديمي و مهم توليد اين نوع گيوه بوده است. امروزه روستای دل با جمعیتی حدود 1500 نفر نزدیک به 200 کارگاه گیوه بافی دارد.
بدلیل ویژگیهای گیوه (کلاش هورامی )به عنوان یک پای افزار شیک وراحت امروزه در تمام مناطق کردستان چه درایران و عراق و ترکیه وحتی برخی از نقاط ایران علاق به استفاده از این پای افزار دیده می شود و بازار بسیار داغی در بین جوانان وحتی کهنسالان دارد با توجه به بازار فروش بالا واینکه این گیوه مختص منطقه هورامان است ، فلذا می توان گفت صدها نفر از زنان منطقه هورامان در شهرهای پاوه ونودشه ونوسود وحتی مریوان و تمام روستاهای هورامان به کار گیوه بافی وگیوه چنی مشغول می باشند.
مواد اوليه
بخشي از مواد اوليه مورد مصرف در گيوه كشي در محل تهيه مي شود و بخشي نيز از نقاط ديگر آورده مي شود.
موادي كه در محل تهيه مي شوند:
* پوست گاو كه به صورت نوارهاي باريك در كف گيوه به كار مي رود و از روستاهاي اطراف و بخصوص "اسپريس" مي آورند.
* پيه براي اينكه به درفش ها يا نوارهاي باريك پوست ماليده شود و ضمن كار اصطكاك را از بين ببرد.
* نري گاو براي نصب در نوك و انتهاي گيوه كه بعد خشك شدن حالت شاخي پيدا مي كند و استحكام گيوه را افزايش مي دهد.
* نخ تابيده شده از موي بز براي بخيه كاري دور تخت گيوه كه رويه گيوه به آن بافته مي شود. ولي چون مواد توليد شده در محل بخصوص در روستاي نودشه كه توليد زياد است كفاف مصرف كار را نمي دهد، كمبود آن را از نقاط ديگر بخصوص از روستاهاي اطراف و شهرهاي باختران، سنندج، همدان و ... تهيه مي كنند.
موادي كه از خارج محل تهيه مي شود:
* رنگ، براي رنگ كردن پارچه هاي كف گيوه، كه معمولاً از باختران، سنندج، تهران و اصفهان آورده مي شود.
* پارچه نازك نخي، براي درست كردن فيته هاي كف گيوه، كه از ملافه هاي كهنه بيمارستان هاي شهرهاي دور و نزديك آورده مي شود.
* كتيرا، براي آهار دادن و منسجم كردن فيتله هاي كف گيوه كه بيشتر از سنندج مي آورند.
* نخ تابيده شده (نخ قرقره) براي بافتن رويه گيوه كه از كرمانشاه و اصفهان آورده مي شود.
* ميخ سياه بنفش براي كف گيوه، كه از شهرهاي نزديك تهيه مي شود.
پاره اي از اين مواد را گيوه كشان بدون اينكه كاري روي آن انجام دهند به كار مي برند مثل پيه، نخ قرقره، چرم دباغي شده گاوميش (كه فقط دوربري مي شود)، رنگ (رنگ شيميائي آماده شده در كارخانه) كف هاي پلاستيكي كه در كارخانه هاي تهران تهيه مي شود، ميخ سياه بنفش، كتيرا (كه فقط در آب مي خيسانند)، چسب و نخ قرقره. روي پاره اي ديگر از مواد استادكاران و كنندگان كار فعاليت هاي اوليه اي انجام مي دهند تا در گيوه كشي قابل استفاده باشد كه عبارتند از:
* پوست، كه بايد ابتدا خشك و سپس رشته رشته و در پايان موزدائي و سپس پيه مالي شود.
* نري گاو، كه بايد ابتدا پوست كني، سپس خشك، دوباره اندكي نمدار و سپس قطعه قطعه شود.
* پارچه نخي كه بايد ابتدا رنگ و سپس رشته رشته و بعد از آن تبديل به فيتله شود.
* موي بز، كه در پاره اي موارد توسط زنان تابيده شده و تبديل به ريسمان هاي نازكي مي شود و يا اينكه بطور كلي از روستاهاي اطراف تهيه مي گردد.
كارگران
كار گيوه كشي در دو مرحله كارگاهي و خانگي انجام مي شود. اعمال كارگاهي آن در مغازه ها با ابزارهاي گوناگون و هميشه به دست مردان انجام مي گيرد، اين اعمال كلاً مربوط به تخت گيوه است. عمليات خانگي در خانه ها و يا در گذرگاه ها و قهوه خانه ها و اماكن عمومي و در واقع در ايام فراغت انجام مي گيرد با در روستاها، هم مردان و هم زنان عهده دار آن هستند و در شهرها فقط زنان. عمليات خانگي بيشتر مربوط به رويه گيوه است كه ابزار آن فقط يك سوزن است.
كارگران كارگاه
در كارگاه هاي گيوه كشي معمولاً سه نفر با هم كار مي كنند. اين سه نفر به صورت زنجيره اي و با تقسيم كار معين كار را شروع مي كنند و به مرحله انجام مي رسانند، عبارتند از:
1- "پروني- paruni "، كه از پارچه هاي رنگ شده، فتيله درست مي كند و نسبت به دو نفر ديگر از مهارت و تخصص كمتري برخوردار است. در واقع "پروني" در مرحله شاگردي گيوه كشي قرار دارد.
2- "پي كنه گير"، كسي كه داراي تخصص و مهارت است و به مرحله استادي نزديك مي باشد. او بخش مياني كار و به عبارت ديگر بخش اتصال فتيله ها را انجام مي دهد و تخت گيوه را براي انجام كار مرحله نهائي كه به دست استادكار انجام مي گيرد آماده مي كند.
3- "كلاش که ر" كه استاد و معمولاً صاحب كارگاه است، برش و پرداخت و تكميل تخت گيوه و به طور كلي موارد حساس و دقيق كار را انجام مي دهد.
علاوه بر فعاليت هاي مذكور، مرحله اي از كار وجود دارد كه حدفاصل بين گيوه كشي و گيوه چيني است و آن تعيين خط اتصال رويه گيوه به تخت گيوه است. محل آن را استادكار با سوراخهائي كه با درفش به وجود مي آورد تعيين مي كند و يك نفر ديگر كه معمولاً در خارج از كارگاه است اين محدوده را با ريسماني كه از موي بز تابيده شده است مي دوزد. اين كار را "پرگاماروني" و كننده اين كار را "پرگاماگير" مي نامند.
كارگران خانگي
اين كارگران همان بافندگان رويه گيوه هستند. اين كار امروزه توسط زنان و در خانه انجام مي گيرد. مردها نيز در ايام فراغت و در زماني كه اشتغالات كشاورزي و دامداريشان امكان مي دهد به اين كار مي پردازند.
مهارت و آموزش
ساختن تخت گيوه، كه مستلزم نيروي زياد و مهارت كافي مي باشد و در واقع يك كار فني و تخصصي و سنگين است فقط توسط مردان انجام مي شود. مراحل كسب مهارت به اين ترتيب است كه شاگرد ابتدا "پاروني" سپس "پي كنه گير" و سرانجام "كلاش گر" يا استاد مي شود. استاد كسي است كه به تنهائي مي تواند در صورت لزوم همه مراحل تخت گيوه را به انجام برساند.
ابزار كار
در كار گيوه كشي بطور كلي از سه نيروي فشاري، كششي و ضربه اي استفاده مي شود و ابزارهائي كه در اين صنعت دستي به كار رفته اند، در جهت استفاده از اين سه نيرو هستند.
كليه اين نيروها از طريق دست ها وارد مي شود و در پاره اي از موارد به منظور نگهداري و مقاومت، پاها هم به كار گرفته مي شوند؛ مانند مواردي كه پا به لحاظ انعطاف پذيري جايگزين سندان مي شود و به كمك دست مي آيد، زيرا سندان فقط يك نيروي مقاومت ثابت دارد. از اين جمله است عمل تسمه كشيدن در برخي موارد هم از حالات مختلف بدن براي افزايش كارآيي نيروهاي دست استفاده مي كنند.
1- سندان چوبي "كوته" با (دزگا). از كنده درخت بلوط ساخته مي شود. قطر آن حدود چهار انگشت باز (تقريباً 13 سانتيمتر) و بلندي كل آن كمي بيشتر از نيم متر است كه نزديك به نيمي از آن در زمين چال مي شود و بقيه (حدود 33 سانتيمتر) كه قسمت كارآي سندان است از زمين بيرون مي ماند. اندازه آن در حدي است كه كارگر گيوه كش بدون خم كردن كمر و به راحتي مي تواند روي آن كار كند. سطح اين سندان در اثر ضربه مشته و تيغه گزن به تدريج ناهموار مي گردد كه هر چند روز يكبار روي آن را با سوهان چوب ساب تخت مي كنند. همين امر باعث مي شود كه به تدريج ارتفاع سندان كم شود و وقتي به حدي برسد كه براي كار كردن روي آن كمر خم شود و كار مداوم با آن دشوار گردد، مجبور به تعويض آن هستند. در قسمتي از سندان كه درون زمين قرار مي گيرد، استوانه اي به قطر كنده تراشيده شده است كه سطح زيرين آن روي خاك فشار مي آورد و با ضربه هاي مشته پائين تر نمي شيند و فرورفتگي بالاي سطح روي آن محل مناسبي براي جا گرفتن زانوها است و نيز وقتي كه از پاها براي كار استفاده مي شود تكيه گاه قابل استفاده اي براي پا مي باشد. سندان براي موارد زير به كار مي آيد: بريدن تسمه ها، كوبيدن فتيله ها و غضروفهائي كه در سر و ته گيوه قرار مي گيرد، تكيه گاه براي سوراخ كردن، تكيه گاه براي بريدن و شكل دادن كف گيوه ها و غيره
2- "مشته" از آهن ساخته شده است و حدود سه كيلوگرم وزن دارد. طول آن تقريباً 16 سانتيمتر و قطر كف آن حدود 5/5 سانتيمتر است. بيشتر مشته ها ساخت آهنگران روستاي حجيج مي باشد. در هر مرحله كار كه احتياج به نيروهاي شديد ضربه اي باشد (مانند كوبيدن فتيله ها) از آن استفاده مي كنند.
3- "درفش" ابزاري است كه دسته خراطي شده و قسمت كارآي آن از فلز است. طول قسمت كارآي آن 5/15 سانتيمتر و عرض نوك آن يك سانتيمتر است از اين ابزار براي سوراخ كردن نري گاو، سوراخ كردن فتيله ها، سوراخ كردن سروته تسمه چرمي و بريدن فتيله هاي وسط تخت گيوه و نيز در موقع كوبيدن و شكل دادن به قسمت غضروفي سروته گيوه استفاده مي كنند.
در مورد آخر، درفش را در سوراخ قسمت غضروفي باقي مي گذارند كه هم به عنوان دسته از آن استفاده مي شود و هم موقع كوبيدن و منسجم كردن قسمت غضروفي، سوراخ آن بسته نمي شود.
4- "درفش ناوكش" ابزاري است كه دسته آن از چوب خراطي شده و قسمت كارآي آن از فلز است. طول قسمت كارآي آن 5/5 سانتيمتر و عرض دهنه كارآي آن كه تيز است 7/0 سانتيمتر مي باشد. از اين ابزار در سوراخ كردن رديف پنجم وسط تخت گيوه براي عبور دادن تسمه استفاده مي كنند.
5- "درفش پرگاماسم" ابزاري است كه دسته آن از چوب خراطي شده و قسمت كارآي آن از فلز است. طول قسمت كارآي آن 10 سانتيمتر و طول دسته 8 سانتيمتر و عرض دهنه تيز آن 6/0 سانتيمتر است. از اين ابزار براي سوراخ كردن جاي بخيه ها (پرگاما) استفاده مي شود.
6- " كوره درفش" ابزاري است كه دسته آن از چوب و ميله كارآي آن از فلز است. طول دسته 10 سانتيمتر و طول ميله 25 سانتيمتر و نوك ميله كشيده و مخروطي شكل است كه نوك آن چندان تيز نمي باشد. از اين ابزار براي گشاد كردن مسير عبور تسمه ها در فتيله ها و منظم كردن فتيله هاي نخست استفاده مي شود.
7- " پي كنه" ابزاري است با دسته چوبي و ميله فلزي. طول ميله آن 36 سانتيمتر است و مي توان يك دسته كامل از فتيله ها را كه براي تخت يك گيوه كفايت مي كند از آن گذراند. در حد فاصل بين ميله آهني و دسته چوبي يك قطعه غضروف گذاشته شده كه فتيله ها با تكيه به آن حالت خود را حفظ مي كنند و در يك رديف قرار مي گيرند.
8- "چني": سوزني است فلزي كه براي راحتي كار قوس ملايمي هم دارد. در انتهاي سوزن نخ پرك موم زده اي از سوراخ آن گذشته و گره خورده است. انتهاي ديگر اين نخ به سوراخ تسمه "چني" گره مي خورد. با اين سوزن تسمه را از بين سوراخهاي فتيله ها عبور مي دهند و فتيله ها را به هم متصل مي كنند.
9- "چني پرگاما" چهار سوزن فلزي است كه دو به دو براي بخيه كشي تخت گيوه به كار مي روند. اين سوزنها براي راحتي كار اندكي خميده هستند. در انتهاي هر كدام از آنها يك تكه نخ پرك موم زده از سوراخ سوزن عبور داده شده و گره خورده است و سر ديگر اين نخ، به نخ بخيه دوزي گره مي خورد. هردوتا از اين سوزن ها به سروته يك تكه نخ بخيه دوزي كه از موي بز تابيده شده و طول تقريبي آن 160 سانتيمتر است، گره مي خورد.
10- "گازن" ابزاري است با دسته چوبي خراطي شده و قسمت كارآي آهني. طول قسمت كارآي آن حدود 15 سانتيمتر است و فقط از قسمت سراين ابزار، كه كوبيده و پهن و تيز شده و به صورت يك خط درآمده است استفاده مي كنند. از اين ابزار براي بريدن و صاف كردن تسمه هاي چرمي و نيز براي قسمت هاي اضافي فتيله هاي به هم متصل شده تحت استفاده مي كنند.
11- "چوب ساو" ابزاري است با دسته چوبي خراطي شده و قسمت كارآي فلزي پهن كه سطح هردو طرف آن آج هاي درشت خورده است. طول قسمت كارآي آن 28 سانتيمتر مي باشد و از آن براي سائيدن و صاف كردن روي سندان چوبي استفاده مي كنند.
12- "چوكله" ابزاري است به طول 12 سانتيمتر و قطر 5/1 سانتيمتر به شكل استوانه كه از آن براي اهرم كردن و كشيدن تسمه ها استفاده مي كنند. اين ابزار معمولاً از جنس چوب است. به جاي آن از يك قطعه استخوان بز هم استفاده مي كنند.
13- روغن دان: يك قوطي كوچگ دردار و چوبي است كه هميشه در آن مقداري پارچه آغشته به روغن وجود دارد كه براي روغن زدن به سر درفش ها و سوزن ها و گزن ها استفاده مي شود.
14- "وز" قطعه چرمي است كه آن را تا مي كنند و مقداري پيه گاو در آن مي گذارند. اين ابزار براي پيه كشيدن تسمه ها به كار مي رود. و نيز آن را كارگر بدون پيه در كف دست مي گيرد و تسمه ها را با آن مي كشيد كه تسمه ها صدمه اي به دستش وارد نكند.
15- "دوارگير" ابزاري است با دسته چوبي خراطي شده و ميله فلزي. طول ميله 3 سانتي متر و نوك آن كاملاًً تيز و باريك است. از اين ابزار براي نگهداري تسمه ها بعد از كشيده شدن استفاده مي كنند.
16- "گوده گير" ابزاري است آهني، و از قسمت تيزي آن كه در سمت قوس بيروني است استفاده مي كنند. تيزي اين ابزار را روي فتيله ها، در كنار مسير تسمه ها و درست مماس با آن قرار مي دهند و با مشته روي آن مي كوبند كه مسير تسمه ها مشخص شود و فتيله ها در اين قسمت به هم فشرده گردند. اين كار از جابجا شدن تسمه درون سوراخهاي فتيله ها و در نتيجه شل شدن كف گيوه جلوگيري مي كند. وقتي كه گوده گير به كار برده مي شود "قوتله" را نيز در زير تخت گيوه قرار مي دهند به طوري كه تسمه تابيده شده زير گيوه در شكاف "قوتله" قرار بگيرد.
17- "قوتله" ابزاري است كه از چوب گردو ساخته شده است. موقعي كه مي خواهند كف گيوه آماده شده را بكوبند و صاف كنند، سمت بيروني كف گيوه را، كه قسمت اضافي تسمه چرمي در آن قسمت به هم تابيده شده است، روي اين ابزار كه روي سندان چوبي قرار گرفته مي گذارند، تسمه چرمي تابيده شده در شكاف آن قرار مي گيرد و فتيله هاي رديف شده در قسمت مسطح آن. با مشته روي آن مي كوبند تا صاف و فشرده شود. علاوه براين چنانكه توضيح داده شد "قوتله" همراه با "گوده گير" نيز به كار برده مي شود.
18- "چاقو"يك چاقوي دسته شاخي معمولي براي پاك كردن موهاي روي تسمه ها به كار مي رود.
19- "پواز" ابزاري است به شكل گوه از جنس چوب بلوط كه براي شيار انداختن ميان تسمه هاي كشيده شده در قسمت مياني تخت گيوه به كار مي رود.
20- "گيره پي كنه" وسيله ايست كه از چوب ساخته شده است. فتيله ها را در دسته هاي زياد در لاي آن قرار مي دهند كه با فشار خشك شود و حالت خود را براي هميشه حفظ كند.
مراحل مختلف كار
1- آماده كردن پوست كه مراحل زير را شامل مي شود و همه كارهاي آن توسط استادكار انجام مي گيرد.
الف- خيس كردن ب- گستردن آن روي زمين ج- خاك يا خاكستر پاشيدان روي آن كه به تدريج آب پوست را مي كشد و خشكش مي كند. كه اين كار يك ماه و گاهي بيشتر طول مي كشد. د- نرم كردن پوست. براي اين منظور پوست را در آب مي خوابانند. ه- رشته كردن پوست و درست كردن تسمه هاي باريك و بلند از آن و- زدودن مواز تسمه هاي بريده شده از پوست ز- نرم كردن تسمه ها با پيه.
نري گاو را هم پوست مي كنند، خشك مي كنند و در موقع استفاده آن را در آب مي خيسانند تا هنگام استفاده نرم و انعطاف پذير باشد و برش دادن و سوراخ كردن آن به راحتي انجام بگيرد.
2- رنگ آميزي پارچه: اين كار توسط شاگرد انجام مي گيرد. در نودشه به علت محدود بودن امكانات، براي حدود هر بيست تخت گيوه يك بار پارچه را رنگ مي كنند كه معمولاً براي مصرف پنج روز يك كارگاه كافي است. رنگ شيميائي را در ديگ هاي پر از آب مي ريزند و آن را مي جوشانند و سپس پارچه ها را در آن فرو مي برند، پارچه ها حدود نيم ساعت در رنگ جوشيده مي ماند و حدود نيم ساعت هم به همان حالت خشك مي شود، سپس آنها را در آب گرم و سرد مي شويند. به اين ترتيب پارچه براي برش و درست كردن فتيله هاي تخت گيوه آماده مي شود.
3- تهيه فتيله توسط شاگرد. پاروني يا شاگرد، پارچه ها را به طول و عرض مورد نظر مي برد و دو تا از اين ها را تا كرده و داخل هم مي گذارد و با مشته مي كوبد تا يك فتيله آماده شود. او اين فتيله ها را بسته بندي و با هم رديف مي كند و به زير دست "پي كنه گير" مي گذارد.
4- "پي كنه گير" دسته دسته فتيله ها را با درفش سوراخ مي كند و هر دسته سوراخ شده را به پي كنه مي كشد. دقت كافي دارد كه همه آنها در يك رديف سوراخ شوند و موقع به "پي كنه" كشيدن آنها مراعات مي كند كه جاي فتيله هاي قرمز و آبي مشخص باشد.
وقتي همه فتيله ها به اندازه يك وجب و سه انگشت، كه قد تقريبي يك گيوه معمولي است، به "پي كنه" سوار شد، يك قطعه غضروف به سرميله "پي كنه" فرو مي كند و اين يك دسته فتيله را با آن مهار مي نمايد. پس از اندكي كه از خشك شدن اين فتيله ها گذشت، آنها را از پي كنه بطور منظم درمي آورد و دو قسمت مي كند و در كنار هم مي گذارد و با يك نخ به هم مي بندد، تا استاد روي آن كار كند. و چون "پي كنه" آزاد شد، به تنظيم دسته ديگر مي پردازد.
5- استادكار دو قطعه از نري گاو را كه در آب خيسانده و نرم شده است مي برد، براي اينكه اين دو قطعه در سروته گيوه نصب شوند بايد تبديل به مكعب مستطيلي گردند كه قاعده آن يك مربع باشد. براي اين كار درفش را از ميان طولي آن مي گذرانند كه هم به صورت دستگيره از آن استفاده مي كند و هم سوراخ لازم سرتاسري را كه بايستي تسمه چرمين از آن بگذرد بوجود مي آورد. استادكار با استفاده از نيروي ايستادگي سندان و نيروي ضربه اي مشته و دستگيره اي كه توسط درفش بوجود آورده است اين قطعه غضروف را مي كوبد و عمل مي آورد تا به شكل دلخواه و اندازه هاي لازم درآورد. در اين دو قطعه غضروف، به ياري دو دست و بوسيله درفش سوراخهائي را كه بايد تسمه چرمي از آنها عبور كند بوجود مي آورد.
6- پوست گاو را كه در ابتدا بصورت نوارهائي درآمده است، در ظرف پرآبي مي خيسانند و سپس بوسيله لبه تيز چاقو از آن موزدائي مي كنند.
7- تسمه هاي چرمي كه به اين ترتيب به دست مي آيد پهن و ناصاف است. استادكار بوسيله گزن و سندان چوبي قسمتهاي زيادي آن را مي برد و پهناي تسمه را به 8/0 سانتيمتر مي رساند تا براحتي از بين سوراخهاي غضروفهاي سروته گيوه و فتيله ها بگذرد.
8- به وسيله درفش و با كمك سندان چوبي دو سوراخ در يك سر تسمه و يك سوراخ هم در سر ديگر تسمه چرمي ايجاد مي كند.
9- نخ موم خورده سوزن (چني) به تنها سوراخ يك سوي تسمه چرمين گره مي خورد و با كمك همين سوزن تسمه را از دو سوراخ غضروفي كه بايستي در ته گيوه قرار گيرد مي گذرانند و آن را قلاب مي كنند.
10- تسمه چرمين را آغشته به پيه مي كنند كه هم نرم شود و هم به راحتي از ميان سوراخهاي فتيله بگذرد.
11- استادكار اولين مسير تسمه را از يك دسته از فتيله ها كه پي كنه گير تنظيم كرده است، عبور مي دهد. در اين مرحله چون پي كنه مسير عبور را گشادتر كرده است لذا از "كوره درفش تيره" براي گشاد كردن استفاده نمي شود.
12- وقتي تسمه از اولين سوراخ همه فتيله ها گذشت تسمه را مي كشند كه غضروف انتهاي گيوه در سرجاي خود محكم شود و فتيله ها به هم بچسبد، براي اينكه فتيله هاي به همان حالت چسبيده باقي بمانند و استادكار به راحتي بتواند بقيه كار را انجام دهد، درفش "دوارگير" را به تسمه فرو مي كند.
13- تسمه را از ميان غضروف سر گيوه عبور مي دهند.
14- بوسيله "كوره درفش وژاره" فتيله ها را منظم و رديف مي كنند.
15- دومين سوراخ را توسط ردفش در فتيله ها بوجود مي آورند و اين مسير را با "كوره درفش تيره" گشاد مي نمايند. اين عمل براي همه مسيرها انجام مي شود.
16- قسمتي از تسمه در قسمت سر گيوه آزاد باقي مي ماند، تا در مراحل بعد بتوان با استفاده از آن تسمه ها را محكم كشيد و فتيله ها را فشرده تر كرد، براي اينكه تسمه در مسير دوم نلغزد يك درفش دوارگير در آن فرو مي كنند و تسمه را از ميان سوراخ هاي مسير دوم فتيله ها و نيز از بخشي از سوراخهاي غضروفي كه در ته گيوه است بوسيله سوزن مي گذرانند.
17- سومين سوراخ مسير عبور تسمه در فتيله ها توسط درفش بوجود مي آيد و تسمه را توسط سوزن از آن عبور مي دهند و براي اينكه فتيله ها سر جاي خود باقي بماند، "درفش دوارگير" رديف اول را درمي آورند.
18- محل رديف چهارم تسمه توسط درفش سوراخ مي شود.
در اين گونه موارد از زانو و ران براي تكيه گاه استفاده مي شود كه با حركت دادن به آن مي توان مسير درفش را كنترل كرد.
19- تسمه را بوسيله سوزن از سوراخ ديگر غضروف سر گيوه عبور مي دهند، چهارمين مسير عبور تسمه را از ميان فتيله ها به روش گذشته با درفش سوراخ مي كنند و تسمه را توسط سوزن از آن سوراخ ها و سپس از سوراخ هاي غضروف ته گيوه عبور مي دهند.
20- قسمت مياني كف گيوه، كه با رنگ سرخ مشخص شده است، با درفش، كه لبه آن باريك تر و دقت كار آن بيشتر است، بريده مي شود.
21- از اين مرحله به بعد، كشيدن تسمه ها و فشرده كردن فتيله ها شروع مي شود. گيوه كش قطعه چرم "وز" را به دور "چوگله" مي پيچد و تسمه رديف اول را، كه قسمتي از آن از طرف سر گيوه آزاد مانده است، به دور آن مي تابد. تخت گيوه را با پا نگه مي دارد، با يك دست اين تسمه را با تمام قدرت مي كشدوبا دست ديگر كف گيوه را لوله مي كند كه تسمه بيشتر كشيده شود.
22- تسمه مسير دوم و ساير مسيرها به همين ترتيب با كمك پا، كه از آن به عنوان گيره استفاده مي شود، و دستها و گاهي با هرم كردن درفش با تمام قدرت كشيده مي شوند، تا فتيله ها در تمامي مسيرها به هم فشرده گردند.
23- وقتي اين مراحل به پايان رسيد، به تخت گيوه آب مي پاشند و به مشته آن را مي كوبند كه صاف و فشرده تر گردد.
24- قسمت مياني تخت گيوه را روي سندان چوبي مي گذارند و به كمك "پواز" و ضربه مشته حد فاصل بين تسمه ها را در هر دو سوي تخت شيار مي اندازند. اين شيارها، فتيله هاي كنار تسمه ها را چنان فشرده مي كند كه امكان جابجائي (در اثر حركت پا) را از تسمه ها مي گيرد و نيز مانع بريده و پاره شدن آنها مي شود.
25- قسمت اضافي تسمه را بخشي از ميان گيوه و بخشي ديگر از سر گيوه مي گذرانند و در زير تخت گيوه به هم مي تابانند.
26- اين تخت را باز هم با آب نمدار مي كنند و مي كوبند تا صاف شود. در اين مرحله ضربه هاي مشته چندان قوي نيست و فقط به منظور صاف كردن است.
27- تخت گيوه صاف شده را روي سندان چوبي مي گذارند به نحوي كه تسمه چرمي اضافي تابيده شده در رو قرار گيرد و تخت گيوه مماس با سطح سندان باشد. "گوده گير" را در دست چپ مي گيرند و لبه تيز آن را در كنار مسير تسمه هاي رد شده از سوراخهاي فتيله ها قرار مي دهند و با مشته روي آن مي كوبند. اين كار را در سرتاسر كنار همه تسمه ها انجام مي دهند تا پارچه ها در اين قسمت فشرده تر گردد. براي اينكه همين كار را در سطح ديگر تخت گيوه انجام دهند، تسمه چرمي تابيده شده مانع تماس تمامي سطح گيوه با روي سندان چوبي مي شود و براي رفع اين نقيصه از "قوتله" استفاده مي كنند "قوتله" را روي سندان چوبي به نحوي قرار مي دهند كه شيار آن رو به بالا باشد و تخت گيوه را به نحوي روي آن قرار مي دهند كه تسمه تابيده شده در درون شيار قرار گيرد و سطح گيوه با سطح "قوتله" مماس و آماده براي ضربه پذيري باشد. به كمك مشته و "گوده گير" در اين قسمت نيز شيار مي اندازند.
28- استادكار با درفش پرگاماسم جاي بخيه كشي را سوراخ مي كند. اين سوراخها بصورت افقي در سطح گيوه و در دور تا دور آن بوجود مي آيد و به زير گيوه نمي رسد.
29- كارگر بخيه كش با سوزنهاي بخيه كشي از سر گيوه شروع و مطابق با طرح دور تا دور گيوه را با موي بز بخيه كشي مي كند. اين بخيه ها علاوه بر اينكه پايه رويه گيوه است و رويه گيوه به آنها بافته مي شود، دور فتيله ها راهم به هم مي دوزد و مانع جدا شدن آنها از يكديگر مي شود.
30- استادكار دور تا دور گيوه را ، به فاصله يك سانتيمتراز خط بخيه، با گزن ميبرد وصاف و پرداخت و كتيرامالي مي كند.
زير غضروفهاي سر و ته گيوه را ميخ سايه مي زند تا پس از خشك شدن تسمه ها را خوب نگهدارد، سپس اين تخت ها را جفت جفت به هم مي پيوندد و آماده مي كند كه به گيوه چين تحويل دهد.
31- گيوه چين به كمك يك سوزن رويه گيوه را مي چيند و به اين ترتيب يك لنگه گيوه آماده مي شود.
رنگ در گيوه
در شرايط فعلي، بطور كلي پنج رنگ مختلف در گيوه ها وجود دارد كه عبارتند از: آبي، قرمز، سفيد، استخواني، سياه
رنگهاي آبي و قرمز- اين دو رنگ كه در تخت گيوه به كار برده مي شود، طي چند سال اخير معمول شده است. قبلاً تخت گيوه ها فقط به رنگ سفيد بود.
رنگ سفيد- رنگ رويه گيوه هميشه سفيد بوده و هنوز هم سفيد است. تخت گيوه ها هم در گذشته همه سفيد بوده است، اما امروزه به ندرت به اين رنگ درست مي شود.
رنگ استخواني- رنگ پاشنه و نوك تخت گيوه به دليل استفاده از نري گاو كه بعد از خشك شدن حالت استخواني به خود مي گيرد به رنگ استخواني است.
رنگ سياه- رنگ موي بز كه در "پرگاما" به كار مي رود سياه است، اين رنگ در زير رويه قرار مي گيرد و هرگز ديده نمي شود.
رنگ در قسمت هائي از گيوه تابع رنگ طبيعي موادي است كه در آن به كار مي رود، از اين جمله است، رنگ استخواني پاشنه و نوك و نيز رنگ سياه موي بز در نخ هاي "پرگاما". اين مواد به دليل استحكام و نيز انعطاف پذيري كه در ضمن كار دارند تا كنون تغيير پيدا نكرده و ماده ديگري جايگزين آن ها نشده است. اما در مورد پيدا شدن رنگ هاي قرمز و آبي: در گذشته توليد در حد مصرف محل و روستاهاي اطراف بوده است و كهنه پارچه هاي محل كفاف مصرف را مي داده است؛ اخيراً كه محصول اين صنعت بومي جنبه كالائي پيدا كرده و راه خود را به بازارهاي مصرف شهرها باز كرده است، براي تهيه مقدار پارچه مورد نياز براي تخت گيوه، از ملافه هاي مندرس بيمارستان ها استفاده مي شود كه اغلب كثيف و آلوده است. رنگ كردن آنها تدبيري است كه هم بر زيبائي كار مي افزايد و جلب توجه مشتري را ميكند و هم چركي ملافه ها را مي پوشاند. در ضمن اين خاصيت را هم دارد كه چون براي رنگ آميزي مي بايستي پارچه را مواد شيميائي و در آب جوش فرو برند، ملافه ها ضدعفوني نيز مي شوند.
همانطور كه قبلاً نيز توضيح داده شد به كار بردن تدريجي رنگ هاي قرمز و آبي در تخت گيوه يك كاربرد فني هم پيدا كرده است يعني از رنگ قرمز كه به صورت يك مستطيل در قسمت مياني تخت قرار مي گيرد، به عنوان نشانه اي براي دادن برش وسط تخت كه پاشنه و پنجه را از هم تفكيك مي كند استفاده مي شود، اين قسمت مشكل ترين و حساس ترين مرحله برش است و فقط توسط استادكار انجام مي شود. شايد به همين دليل است كه حتي در تخت هاي سفيد هم امروزه از رنگ قرمز براي قسمت مياني تخت استفاده مي شود. در مورد اينكه چرا رويه گيوه را رنگ نمي كنند و يا نقشهاي رنگين نمي اندازند، استادكار حجيجي به راحتي و خيلي ساده گفت "عيب است". بعضي بر اين عقيده اند كه انتخاب رنگ سفيد روي گيوه در مناطق كوهستاني، كه وسيله نقليه كم است و مردم هميشه پياده در رفت و آمد هستند و معمولاً در كوهستانها، هنگام راه رفتن دست به پشت خود زده و هميشه جلوي پاي خود را نگاه مي كنند و از ارتفاعات مي گذرند، يك انتخاب ناخودآگاه رواني است زيرا رنگ سفيد كه در هنگام راه رفتن در سربالائي به تناوب و مكرر به چشم مي خورد، چشم را نمي آزارد، در صورتيكه رنگ هاي ديگر چشم را مي زند و خسته مي كند.
بخش دوم : گیوه بافی (کلاش چنی)
دومین مرحله در امر گیوه بافی کلاش چنی است که عموماً بوسیله زنان انجام می شود البته در برخی جاها مردان نیز به این کار مبادرت می ورزند اما چون کار کلاش چنی تقریبا یک کار نیمه وقت وپاره وقت است لذا زنان که اوقات فراغتشان بیشتر است این کار را انجام می دهند
نخ کلاش :
نخ کلاش عموماً از کارخانه های مرکز استان وبیرون استان فراهم می شود. قبلاً نخ آماده نبود ومی بایست خود کلاش چن آن را آماده می کرد واصطلاحاً ( په رگ) در ست می کرد اما امروزه (په رگ ) آماده در کارخانه بافته شده ودر اختیار کلاش چنها قرار می گیرد.
انواع نخ کلاش :
1- نخ 18 لا برای بافت بن په رگ ولا ی کلاش
2- نخ 12 لا برای بافت دام ودام گه ر
3- نخ 25 لا برای بافت شیرازه
مقدار مصرف نخ در یک جفت گیوه
معمولا در یک جفت گیوه معمولی (شماره 42) نخ 18لا برای لا وشیرازه گرم ، نخ 12لا برای دام ودام گه ر گرم و نخ 25 لا برای شیرازه گرم مصرف می شود.
مراحل کلاش چنی :
1- په رگه ما :
این مرحله در کلاش توسط کلاش که ر و بر روی زیره کلاش بوسیله نخ بافته شده از موی بز انجام می گیرد.
2- (بن په رگ)
اولین مرحله کلاش چنی بوسیله نخ سفید است که معمولاً از نخ 18 لا استفاده می شود. بن په رگ بر روی په رگه ما دوخته می شود وبه منزله ی پی ریزی وشناژ گیوه (کلاش) می باشد.
3- لا (لایه ی کلاش)
در این مرحله کلاش چن دیواره کلاش ویا به اصطلاح لا (لایه ی) کلاش را می بافد . در بافت لا معمولا ً از نخ 18 لا استفاده می شود.
دیواره کلاش 5 چین است که در اصطلاح هورامی به آن (گه ر) می گویند.
4- دام :
همانگونه که از نامش پیداست حالت دام توریست که بصورت سه گوشه ومشبک است. این قسمت از کلاش درسقف کلاش ودر نوک آن قرار دارد وتقریباً به اندازه 4 انگشت دست است.
در قسمت دام از نخ 12 لا استفاده می شود وتعداد دار آن 60 عدد است .
5- (دام گه ر) :
در قسمت بالایی (سقف) کلاش قرار دارد ودر ادامه ی دام وبر روی دام استوار شده است.
بافت دام گه رسخت ترین وظریفترین قسمت کلاش است که معمولا از نخ 12 لا استفاده می شود . برای یک کلاش معمولی (شماره 42) تعداد 12 عدد دام گه ر بزرگ و7 عدد دام گه ر کوچک بکار می رود.
6- شیرازه :
آخرین مرحله کلاش شیرازه است که برای محکمی و ظرافت کار دورادور دیواره کلاش وبر روی بن په رگ بافته می شود. معمولا در بافت شیرازه از نخ 25 لا استفاده می شود.
7- قالب گیوه(کلاش)
قالب جسمی صاف وصیقل داده شده از جنس درخت گردو است که به اندازه کلاش درست شده و پس از بافته شدن کلاش در داخل آن قرار داده می شود تا قالب گرفته و ظرافت داده شود. در ضمن برخی از گیوه ها پس از بافته شدن نخ آن به هم می آید (جمع می شود) که نیاز است قالب داده شده و بزرگ وشکل واندازه واقعی خود را باز یابد
با تشكر از استاد ابراهيم شمس براي نگارش اين مطلب بسيار شيوا
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد