روستای خانقاه دریک نگاه/حاج سيد ناصر فخري

صاحبدلی ز مدرسه آمد به خانقاه بشکست عهد صحبت اهل طریق را

(سعدی )

حرف (ن) در کلمه خانقاه به کسر و فتح هردو آمده است.

درباره روستای خانقاه در لغت نامه دهخدا آمده است :

« خانقاه دهی است از دهستان اورامان لهون ، بخش پاوه شهرستان سنندج  وافع در 3 هزار گزی جنوب باختری پاوه و 2هزار گزی خاور راه اتومبیل رو پاوه به روانسر . ناحیه ای است کوهستانی و سردسیر دارای750تن سکنه که سنی مذهبند و به زبان کردی و فارسی  تکلم می کنند . از رودخانه شمشیر و چشمه مشروب می شود ، محصولاتش غلات و انواع میوه ها لبنیات و عسل است . اهالی به کشاورزی و گله داری و مکاری  اشتغال دارند.راه مالرومی باشد ». در ایران حدود 34 روستا به نام خانقاه وجود دارد .

پیدایش روستا

در زمینه چگونگی پیدایش یا تا سیس روستا آنچه که می توان بدان پرداخت و مستند به سند است این است که به حدودهشت صد سال پیش برمیگردد بنابراین می توان قدمت خانقاه را تا این حدود در نظر گرفت و این زمان مصادف است با نزول اجلال امامزاده بزرگواری به نام شیخ عثمان مشهور به باباغازی و ملقب به رشادالدین . این بزرگوار به سید غازی بکر نیز مشهور بوده است . ایشان از قریه عریض واقع در حجاز عربســتان ( نزدیک مدینه منوره )به سال 701هجری قمری به اصفهان آمده و بعد از مدتی به منطقه ای در سرپل ذهاب که بعدابه نام قلعه غازی مشهور گشت و اکنون دهستان بزرگی است ، تشریف برده و بعد از آن به خانقاه آمده است.

پسر امامزاده بابا غازی به نا م سید حسین ملقب به بهاء ا لدین مرقد مطهرش در کنار پدرش بابا غازی و در مرکز روستاست . پسر امام زاده سید حسین به نام بابا شیخ حسن ملقب به تاج الدین که نوه بابا غازی است بارگاهش در تپه ای واقع در شمال خانقاه می باشد که زیارتگاه علاقمندان و مریدان است . مردم روزهای چهارشنبه برای برآورده شدن حاجات خو د به آرامگاه این بزرگوار مراجعه می نمایند . درباره کرامات این امامزاده عامه مردم مواردی رابیان می دارند و در اسناد و شجره های معتبره هم مواردی ذکر شده است .

سادات خانقاه عموما به باباشیخ حسن خانقاه انتساب نسب دارند و از سادات حسینی می باشند.

اسناد و شجره های معتبره ی موجود این انتساب نسب را دقیقا مشخص کرده است.

در زمینه ی مسکونی بودن خانقاه قبل از بابا غازی تاکنون هیچگونه سند معتبری به دست نیامده است.

وجه تسمیه خانقا

ماندگار شدن این بزرگواران موجب پیدایش جمعیت و کثرت آن در این محل شده و چون این بزرگواران بیشتر به رازو نیازو عبادت و ذکر و فکر پرداخته اند و در واقع با هدف اصلی ارشاد و هدایت مردم و رهبری دینی مسلمانان به این دیار هجرت فرموده اند بی شک مریدان و مخلصان و همراهان آنان نیز اهل عبادت و ذکر و فکر بوده اند ودر کنار آن بزرگواران و در محلی به نام خانقاه تجمع یافته و مراسم دینی را انجام داده اند و بدین ترتیب نام خانقاه بر محل زندگی آنان تعمیم یافته که این نام همچنان پابرجاست.

به اعقاب و نوادگان این امامزاده ها در خانقاه سید گفته می شود. براساس شجره های موجود باباغازی نسبش به امام علی عریضی می رسد که از فرزندان امام جعفر صادق است و پس از ایشان به ترتیب امام محمد باقرــ امام زین العابدین ــ امام حسین ــ امام علی و فاطمه زهرا و حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین می با شند.

وضعیت فرهنگی و اجتماعی

در زمینه وضعیت فرهنگی و اجتماعی خانقاه به اختصار می توان گفت : خانقاه از ابتدای تاسیس مرکز علم ودین و صنعت بوده و اگر چه در زمینه صنعتی و کشاورزی تا حدودی افت یافته ولی پیشرفت علم ودین همچنان سیر صعودی را می پیماید . از گذشته های دور و تاکنون توجه ویژه به علم و مراکز علمی و علاقه به دین و مراکز دینی وجود داشته و دارد و ثمره ی آن وجود علما و فضلا و شعرای برجسته ای است که هرچند اثر چندانی از آنان باقی نیست اما از نمونه های کمی که در دست است می توان به عنوان نمونه خروار استفاده نمود. علما و ادبای زیادی از نقاط مختلف خود را مفتخر به آن می دانند که مدتی را در خدمت علمای خانقاه کسب فیض نموده اند . در حال حاضر نیز عده ای با مدارج علمی عالی دانشگاهی از اهالی خانقاه د ر سطح کشور مشغول کسب علم می با شند. مهندسین و پزشکان فارغ التحصیل خانقاهی نیز کم نیستند . همچنین اشتغال در سطوح عالی ادارات و ارگانها ( مدیر کلی و ..)و در دانشگاهها (به عنوان استاد در حا ل تدریس ) از جمله افتخارات علمی خانقاه به شمار میرود .

در خانقاه بیسواد کم است و با توجه به شدت علاقه اهالی آموزشگاه های مختلف از پیش دبستانی تا دبیرستان در این روستا فعا ل است .

در مدرسه ی علوم دینی روستا طلاب خواهر و برادر به تحصیل علوم دینی مشغولند . برای انجام فرایض دینی در خانقاه مسجد جامع حضرت بابا شیخ حسن و مسجد النبی(ص)و خانقاه مرحوم حاج شیخ سید محمد نجیب اشرافی فعال است .

در این روستا اهالی توجه ویژه ای به رعا یت بهداشت فردی و عمومی دارند

ضمنا در خانقاه از برنامه های شبکه های سیما که قبل از انقلاب با احداث رله تقویتی در سال 1354 شروع گردید هم اکنون استفاده مطلوب می شود ولی متاسفانه برنامه های شبکه استانی زاگرس در قسمت کمی از روستا قابل استفاده است. همچنین استفاده از تلفن خودکار از اوایل انقلاب در خانقاه شروع شده است.

وضعیت انسانی و جغرافیایی و آب و هوا

اهالی خانقاه که جمعیت آن به 2000 نفر می رسد به زبان کردی (بیشتر اورامی )تکلم می نمایند و شافعی مذهب هستند . از نظر وضعیت جغرافیایی می توان گفت خانقاه در گذشته جنگلی انبوه داشته با چشمه های فراوان و درختان مثمر خودرو و از آن جمله می توان به درختان بلوط ـ گردو ـ گلابی ـ انجیرـ انگورـ انارو هم خانواده های این درختان اشاره نمود با گسترش روستا جنگل عقب نشینی نمود و این عقب نشینی هم چنان ادامه دارد . هر چند که مسئولین محلی از بیست سال قبل تاکنون در زمینه ی احیاء جنگل تلاش بی وقفه ای داشته و دارند اما با توجه به میزان تخریب فعالیتها اندک می نمایاند.

از نظر آب و هوا خانقاه چون در بین کوههای شاهکوه با ارتفاع 3490 متر از سطح دریا و آتشگاه با ارتفاع 2500متر قرار گرفته و کوهپایه ای است آب و هوای آن در زمستان سرد و در بهار و تابستان معتدل و فرحبخش است.

ارتفاع قلل کوههای اطراف موجب شده تا در طول سا ل برف در آن قله ها باقی بـماند و چشمه های جاری فراوانی در منطقه ودر خانقاه به صورت ثقلی به همین علت در تمام ســال جاری است که از این موهبت الهی محل بهره ی لازم را برده است.

شیب شمالی مراتع خانقاه باعث کثرت چشمه های در آن است . در مراتع جنوبی و غربی روستا چشمه های زیادی وجود دارد که از آن جمله می توان از چشمه های همروله ، هانه شیخ حسن ، هه رزه لو و گارا نام برد .

میزان بارش نزولات آسمانی در گذشته بسیار زیا د بود و تا حدود 750 میلیمتر در سا ل می رسید . ارتفاع برف گاهی در کوچه ها واطراف روستا به بیش از 3 متر با لغ می شد وحتی شد ت بارش برف گاهی کوچه ها را مسدود می کرد . تغییرات جوی چند سال اخیر و کمی بارش نزولات آسمانی متاسفانه منطقه سرسبز و خرم گذشته را کم کم می آزارد و دل هر انسان طبیعت دوستی را غمگین می سازد .

بارش مفید در پایان سال 1380 وابتدای سال 1381رمق تازه ای بعد از 3سال خشکسالی(سالهای 78 تا80 ) به تن سوخته ی طبیعت بخشید و در حال حاضر که سال84است با بارش مناسبی که در زمستان وجود آن مایه ی خوشحالی مردم گشته امید سا ل پر برکتی را داریم . اکنون همه ی چشمه ها جاری و در دره ی شمشیر و پاوه آب فراوانی در جریان است. در صورتیکه بارش مناسبی در بهار داشته باشیم سرسبزی مراتع و جنگلهای منطقه تماشایی خواهد بود .

صنایع دستی و سایر مشاغل و و ضعیت اقتصادی

گرچه اکثر مردم به شغل باغداری و گله داری علاقمندند ولی چند سالی است به دلیل اشتغال به کارهای دیگر از جمله امور اداری و عدم بازدهی مناسب باغات به علت سنتی بودن آنها واخیرا وجود آفات و سرما زدگی و چند سالی خشکسالی کار باغداری رونق خود را از دست داده و تخریب جنگلها و مراتع و چرای بی رویه موجب تضعیف دامداری شده و اکنون متاسفانه روستا از این بابت بسیار ضعیف می باشد . کارهای جنبی که از ناحیه باغداری و دامداری ایجاد می گردید و درآمد مناسبی را برای عده ای از مردم به دنبال داشت با رکود آن از رونق افتاده است . صنایع دستی در روستای خانقاه که مواد اولیه آن از ناحیه دامداری و باغداری به دست می آمد و موجب چرخش سالم سرمایه در روستا می شد به فراموشی سپرده شده و از بعضی از صنایع دستی فقط نامی باقی مانده است. در گذشته بیشتر اوقات فراغت اهالی در فصل پاییز و زمستان با این کارها سپری می شد .

قبلا در این روستا چند کارگاه نمد مالی و جاجیم وسجاده و قالی بافی وجود داشت که مواد اولیه این کارگاهها مانند پشم و مو و تخم مرغ و گیاهان مورد استفاده در رنگرزی در محل تامین می شد . کفاشی محلی وبافتن گیوه محلی (کلاش) نیز با توجه به نیاز مردم و وجود مواد اولیه آن در محل مرسوم بود .

باغداران مازاد میوه باغات خود را به صورت خشکبار و تره بار به مناطقی مانند روانسر و سرپل ذهاب و کرندغرب و ثلاث باباجانی و ... با قاطر و اسب می بردند و در این مناطق گندم خیز به صورت مبادله کالا به کالا به فروش می رساندند و گندم وجو (غلات) و نیز بقولات دریافت می کردند.

خانقاه از گذشته های دور به علت اینکه مرکز تبادل کالا بوده کسبه آن فعا ل بوده اند و از روستاهای اطراف برای خرید مایحتاج و... به این روستا که از سایر روستاهاآباد تر بوده مراجعه داشته اند که موجبات رونق اقتصادی خانقاه را در بر داشته است ولی با توجه به ایجاد ارتباط جاده ای بین روستاها به تدریج کسبه هایی در هر روستا ظهور نموده وکسبه خانقاه بازارشان کم کم از رونق افتاد و اکنون یا در خارج روستا به فعالیت اقتصادی مشغولند یا به نسبت نیاز روستا در بعد ضعیف تری فعالیت می نمایند. تاسیس شرکت تعاونی مصرف روستایی در سال 1352 در خانقاه نیز مقداری از بازار محل را به خود اختصاص داد.

چند پیشنهاد در زمینه توسعه گردشگری در خانقاه

1ــ تهیه کتابچه ای به منظور معرفی و شناساندن گذشته و حال روستا با استفاده از خبرگان محلی و با استناد به اسناد معتبره ی موجود.

2ــ توسعه ی زیارتگاههای دو امامزاده ی بزرگوار که مورد توجه و علاقه ی مسلمانان منطقه است . زوار این دو امامزاده از امکانات مناسبی برخوردار نیستند . حضرت باباغازی و حضرت بابا شیخ حسن (نوه باباغازی ) بر اساس اسناد و شجره های معتبره ی موجود از نوادگان حضرت امام جعفر صادق(ع) می باشند که در حدود 750 سال پیش به این دیار تشریف آوردند.

3ــ توجه به ظاهر سازی روستا و به ویژه ساختمانها و دکاکین مسیر جاده خانقاه به پاوه بر اساس برنامه ها و طرحهایی که خبرگان فن بر آن نظر داشته باشند.

4ــاحداث محل استراحت در چند نقطه روستا برای استفاده مسافرین با در نظر گرفتن امکانات لازم استراحت و پذیرایی.

5 ــ توسعه جاده بین باغات که در جهت جلب گردشگر بسیار ضروری است و ترغیب مردم به همکاری لازم در این راستا . به عنوان مثال ، اخیرا جاده جدید الاحداثی در مسیری که برای رفاه حال مردم و صاحبان باغات بسیار لازم بود و در راستای گردشگری نیز گام مفیدی به حساب می آید با امکانات محلی احداث گردید . حدود 90 درصد هزینه احداث این جاده را دو نفر به نامهای حاج سید علی حیدری و سید ناصر فخری پرداخت نمودند و متاسفانه هیچگونه همکاری و مساعدتی از جانب مسئولین به عمل نیامد و مراجعات مکرر اداری این دو نفر بی نتیجه ماند تا طرح به صورت مناسب تری به اجرا درآید.

6ــ پوشش سیمانی انهار روستا که هم از نظر صرفه جویی در آب و هم از نظر گردشگری و زیبایی محیط قابل توجه است .

7 ــ رودخانه شمشیر که در جنوب روستا جاری است در چند نقطه در اطراف آن دیوار سازی و پل سازی صورت گرفته و منظره و چهره این مسیر را تا حدودی زیبا ساخته است. در صورتی که این کار در قسمت شرقی روستا و در مسیر جاده بین باغات ادامه یابد و در صورت امکان در چند نقطه سرپوشیده شود بسیار جالب و تماشایی خواهد شد.

8 ــ فعال نمودن صنایع دستی روستایی به عنوان اشتغال مناسبی می تواندکمک مفیدی از نظر درآمد برای روستاییان باشد در این راستا مسئولین جهاد و ارگانهای مربوطه می توانند فرهنگ سازی مناسب را داشته باشند و مردم را ترغیب نمایند. در گذشته صنایع دستی در روستا بسیار فعال بود اما امروزه از کارگاههای جاجیم بافی ، نمد مالی ، قالی بافی و کفاشی و.... دیگر خبری نیست .

9 ــ در داخل روستا نیاز به احداث جاده (به اصطلاح خیابان ) مناسبی هست . البته با توجه به اینکه در روستا برای احداث ساختمان ، زمین وجود ندارد و از طرفی هزینه جبران خسارات وارده در مسیر احداث خیابان که به محل زندگی اهالی وارد می گردد سنگین خواهد بود این طرح دراجرا بسیار کار کارشناسانه و دقت نظر و مدیریت خاصی را می طلبد ، اما در صورت اجرا شاید از بهترین طرحهای پیشنهادی باشد. تعیین مسیر این خیابان که شرقی ــ غربی باید باشد با نظر مشاورین خبره محلی و کارشناسان امکان پذیر است.

10ــ انباشته شدن زباله های مردم در مسیر جاده خانقاه به پاوه در چند نقطه و ریختن تدریجی آن به وسیله ی عده ای از اهالی به رودخانه چهره محل را بسیار نازیبا ساخته است هر چند برای رفع این معضل دلسوزان قدمهای مختلفی و بعضا مفیدی برداشته اند اما هیچکدام چاره اصلی نیست . این معضل گرچه گریبانگیر بسیاری از شهرهای کشور است و امر پیچیده ای می باشد اما با همکاری مسئولین و مردم و با ایجاد فرهنگ مناسب حداقل در محدوده ی کم یک روستا شاید قابل حل باشد .

11ــ ادامه آسفالت جاده خانقاه به گلال تا پایان روستا و بازسازی و نوسازی جدول اطراف جاده.

12ــ نصب تابلوهای هشدار دهنده و راهنما در مسیر جاده که هم برای رانندگان و هم برای افراد غیر بومی برای محل های مورد علاقه مفید باشد به ویژه تابلوهای راهنمای مسیر زیارتگاهها و مسیر جاده بین باغات و همچنین تابلوی معرفی روستا به صورت خلاصه و مناسب. (قدمت ــ جمعیت و ....).

13ــ موظف ساختن اهالی و دکاکین مسیر جاده به رعایت نظافت و بهداشت محل سکونت و کار خود . در این راستا خانه بهداشت خانقاه باید پی گیری لازم را به طور مستمر انجام دهد و مرتب دکاکین مورد بازدید قرار گیرند.

14ــ اصلاح شبکه برق و تلفن خانقاه.

15ــ اصلاح شبکه آبرسانی و فاضلاب روستا.

16ــ درختکاری اطراف جاده(خیابان) روستا در محلهایی که ضرورت دارد.

17ــ بازسازی جدول کنار جاده روستا . ( دربعضی نقاط بلوکهای آن شکسته و از بین رفته است)

18ــ اکوسیستم طبیعی و نظم موجود در آن در صورتی که بیش تر از این از جانب انسان بهم بخورد بقای موجودات و از جمله انسان بیشتر در خطر نابودی خواهد بود. در این منطقه به دلایل زیادی جنگلها و مراتع که به عنوان موهبتهای الهی مورد استفاده انسان و دیگر موجودات بوده آسیب فراوانی دیده است لازم است در احیای جنگلها و مراتع همت عالی به خرج داده شود.

19ــ شکارچیان ناآگاه و بی مسئولیت با شکار بی رویه وبی هدف خسارت جبران ناپذیری به طبیعت وارد کرده و متاسفانه دولت نیز در این زمینه قدرت لازم را به کار نمی اندازد قانون و مقررات موجود یا اجرا نمی شود و یا به صورت ناقص و ضعیف اجرا می گردد و در نتیجه در طبیعت خانقاه دیگر چون گذشته صدای خوش پرندگانی مانند کبک را در اطراف و در مراتع و جنگلها نمی شنویم و از جنب وجوش حیوانات وحشی مانند بز و قوچ و ... دیگر خبری نیست. جنگل و مرتعی که زمانی با وجود این موجودات تفرجگاه بود اکنون ماتمکده ای بیش نیست .

20ــ باغهای منطقه سنتی است . لازم است مسئولین مرتبط با موضوع با فرهنگ سازی و ایجاد انگیزه در مردم در جهت تغییر و تبدیل کیفی باغها اقدام نمایند و اجازه داده نشود سرمایه و وقت و عمر مردم بیشتر از این بیهوده تلف گردد .

21ــ آب در منطقه فراوان است دره ها و چشمه های ثقلی موجود می تواند بیشتر از این مورد بهره برداری مفید و مناسب قرار گیرد با ایجاد سد هایی به منظور ذخیره آبهای کم و با پوشش مناسب انهار بهترین بهره را می توان از آبهای موجود در منطقه برد خوشبختانه کارهایی در جهت پوشش انهار در منطقه صورت گرفته که نیاز به کنترل کیفی بیشتری دارد زیرا بعضی از طرحها در اجرا متاسفانه با درصد ضعیفی از نظر کیفی به اجرا درمی آید و موجب تلف شدن وقت و سرمایه می گردد.

22ــ در صورت توجه بیشتر دولت به شورای اسلامی روستا این شورا می تواند عامل خوبی در انجام مفید کارهای مردم باشد و باری را از دوش دولت بردارد.

در خاتمه امید است که نسل فعلی با آگاهی بیشتر و با استفاده از تجریبات بزرگان خود و با مساعدت و یاری مادی و معنوی مسئولین محترم بتواند خویشتن را مهیا ساخته و زمینه های ترقی و تعالی علمی و دینی و فرهنگی را برای خود وآینده ای که نسل فعلی مدیون آن است به وجود آورد وان شاء ا... آنچه را که میتواند در راه سعادت خود وآیندگان به کار بندد.

منابع مورد استفاده :

1ــ تا ریخ تصوف د رکرمانشاه ــ تالیف محمد علی سلطانی ــ جلد 9ــ چاپ اول ــ سا ل 80 ــ صفحه 196 تا صفحه 212.

2ــ یادداشت های عالم جلیل القدر مرحوم حاج ملا سید حسین مسعودی رحمه الله.

3ــ بنه ما له ی زانیــاران ــ تا لیف مرحوم علامه ملاعبدالکریم مدرس ــ چاپ اول ـــ صفحه 173ــ سا ل 1404 هجری قمری

4ــ لغت نامه دهخداــ جلد 6 ــ چاپ دوم از دوره جدیدــ صفحات 9423 و9427 و جلد 14 صفحه 21373 سال 1377

5ــ فرهنگ فارسی ــ دکتر محمد معین ــ جلد اول ــ چاپ ششم ــ صفحه 1393 سال 1363.

6ــ میژوی هه ورامان ــ به قلم دکتر محمد امین هورا مانی ــ چاپ اول ــ سا ل 1380ــ صفحه 51

7ــ شجره نامه های موجود ( قدیم و جدید )