جهان هۆرامانش ئەژناسا

سرویس: بخش هورامیکد خبر: 299709|17:50 - 1400/06/04
نسخه چاپی
جهان هۆرامانش ئەژناسا
سەرزەمینو هۆرامانی ماوا و یاگێ ئەهورامەزدای و یانەو ڕۆجیاری سەبتی جهانی بی و جە لاو یونسکۆیوه بە نام و نیشانێ دیاری کریای کە شایستەو سەرزەمینو هۆرامان و وەڵاتو ئێرانیەن،کەوت وەرو دیەو بەشەریەتی و خەڵاتش کریا و ڕازیاوە بە نامێوە گەورێ کە بەڕاسی لیاقەتشەن و شانازی کەردەی و وێنمانایش مافو گرد هۆرامی زوانێن.

به گزارش هزارماسوله ،سەرزەمینو هۆرامانی یا گۆران زەمین بەشێ فرەش ئینا وەرنیشتو وەڵاتو ئێرانی و ئەو بەشەکەیچێش مەگنۆ وەرهۆرزو کشوەرو عێراقی. 

هۆرامانو ئێرانی ئینا دوێ ئۆستانێو کۆرسان و کرماشانی(باختەرانی قەدیم). شارستانێو پاوە وجوانڕۆ و ڕوانسەر و قەڵاگۆران چەنی شارێو نۆدشەو و نەوسووە و بانەوڕێ و هیتمان و باینگان و دەگاسیاو و هانەگەرمەڵه وداریان و دوریسان و گڕاڵە وسەرباوەرو خانەگای و دشە و چۆرژی و هانەژەرەژ و دەلێلێ وسەفی ئاوا و وەروەیس و چنها دەگای تەری ئینای ئۆستانو کرمانشاهان و بەشێ جە سنە(سەوهانه/صدچشمه)و هەرپاسە مەریوان و سۆڵاوا و هۆرامانو تەختی و بێساران و گلین و هەشەمێز و ڕزاو و پایگەلان و پاڵنگان و تەختە و نگڵ و زۆم و ئسپەرێز و قەڵاجێ و دەرە تفێ و بلچەسور و دەگاشێخان ودەگاگا وهانەشێخان و کەلجی و کانی سانان و چنها دەگای گەورێ و وردی تەری ئینای جە ئۆستانو کۆرسانیەنە. 

بەشێ جە هۆرامانیش مەگنۆ ئەودیمو حدودی جە وەڵاتو عیراقیەنە یانی حەڵەوجە وتەوێڵێ و بیارێ و گۆلپ و خۆرماڵ و هاوار و بەڵخە و زەڵم و چنها دەگای گەورێ و وردیێ. 

هۆرامان تەنیا یاگێنە جە زەنجیرە کەشێو زاگروسیەنە کە خەڵکش ژیوای کۆچەری و عەشایری و ئیلیاتیش نەویەن و جە درێژای تاڕێخە و ویەردەیشەنە یەک یاگەنشێنێ بیەنێ و گوزەرانشان جە ڕاو باخداری و حەیوانداری و کۆکەن و کاروان کەردەی و داوئەسەی و بازاری بیەن و تاڕادێ فراوان خۆدکەفای بیەنێ.

 کڵاش(گیوە هورامی) و چۆخەڕانک و شاڵ و دەسماڵی هەجیجی و سەوەتێ و چمچە و چۆتاشی و خەمچی و ئاسنگەری و چەقۆ و تفەنگ سازی تەنیا چن دانێ جە دهها کار و پێشەی دەسی خەڵکو مەحاڵو هۆرامانیەن کە بە ئێفتخارو فرەو خەڵکو هامساو و بەرهامسای ئێستفادەشان چەنە مەکاران و بیەنێ بە برەندێ هۆرامی و پی نامێچە مەژناساش. یانەوەکەردەی و بیناسازی هۆرامانەنە هەربیەن و نیشتمانەو یانەی و گەوڕ و بانەبوم و داڵان و بانجیڵە و دیمەک و دەروازە و حەسارە و بەرە و دلێبەرە و کوچە و کاذان و پەنجەرە و دەلاقە و وەنەدیک و ڕەفە و ئارگا و ساج و بان و بان تریل و وەروەرۆ و باخ و کەپرە و کێڵ و کەوێڵ و کەلار و هەوار و پەڕچین و تەڵان و چەمە و هانە و هانەچەمێ و قەڵا و قەڵاتێ و توەن نما و مزگی و ئاساوێ و خەزینە و حەمام و حەوز و مزگی و وشکە چین و کەڵەکە و شار و دەگا و راگا و مەڕە و مەرە و شێعر و ئەدەب و شانامە و باروڵ و بێسارانی و میرزاعبدالقادر و میرزاشەفیع و سەیدی و مەولەوی و پیرشالیار و پیرپڕچن و پیر موحەمەد و پیرخزر و بێسارانی و قازی جبرەییل و باوازەمان و باواغازی و سلتانی ساق و بابایادگار و مەحمودئیسفەهانی و کۆسەوهەجیجی و شێخ قادر و گۆرانی و سیاچەمانە و چەپڵێ و هۆرپڕای و تەکیە و خانەقا و مزگیێو حەزرەتو عبداللە و حەزرەتووەیسی و عەکاشە و تەمور و شاهۆ و بەمۆ و داڵاهۆ و داڵانی و کەڕیسان و کۆساڵان و حەوزوخانی و ئاتەشگا و مێردوک و توەن نویستێ هۆرامانی و تەنگی وەر و گاورەقەڵا(قوری قەڵا) و کاوات و هانەچەمەوبڵی و هانەکوان و ماکوان و کاوات و شامیان و لهۆن و تەخت و ژاوەرۆ و گاوەرۆ و ئەردەڵان و میرزیادین و مەردوخی و سان و ساسان وتاق وەسان و بێس تەوەن (بیستون)وسەوهانە(صحنه)و ئاوویەر و ویمیر و پیازدۆڵە وگارا و دەروەن و .... بەشێن جه شناسنامەو ئی مەحاڵە کۆنێ و نامدارێ کە یۆ بە یۆ و دمادانەشان مۆرێن پەی گەورەیی و عەزەمەتو ئی تەمەدۆنیە. 

ویەردەی تاڕێخەیی ئی یاگێ مەگێڵۆوە پەی هەزاران ساڵێ چیوەڵی و ئێستەیەو قەواڵە کۆنێ شاهۆی پەیوەندی هۆرامان چەنی ئاشوریەکان و ماد و هەخامەنشیان و یونانیەکانمان پەی ڕۆشن مەکەرۆ و مەوزۆ بەرۆ. 

پەیجۆری باستانشناسی جە دەروبەرو دەگاو هەجیج و زۆمی کە چن ساڵێ چیوەڵی ئەنجام بی ئینەشە سەلمنا کە ئی بەشە جە خاکو ئێرانی تا ۴۰هەزار ساڵێ پیشینە و قدمەتش هەن و مەگیڵۆوە پەی "سەردەموتوەنێ"(Paleolithic) بە واتەو زوانشناسەکان هۆرامی تەنیا گویشێن جە ئیرانی باستانەنە کە تا ئیسەتێ مەنەن و نەفەوتیان و پەیوەندی فرەیچش هەن چەنی پاڵەوی و ئینا چیرو چەترەو زوانی"گۆرانی" و شاخێن چی زوانیە و جە متون و نویستەی کۆنێ باسش سەر کریان و ئامەن. 

زوانی هۆرامی هەرچی مەگێڵۆوە پەی ویەردەی به گۆرانی مەژناساش و چنها کتێو و نویستێ و بەیازێ گۆرانی پسەو: شانامەی گۆرانی و کەلام و سەرئەنجام و زبورو یارسانی وو....چی زوانەیە بە یادگار مەنێنێ. بەشێ جە جوغرافیاو گۆرانی گەورەی ئینا بەرو هۆرامانی پسەو مەحاڵو گاوارە و سەرپێڵ و کرن و داڵاهو و پاتاق و توتشامی و ڕێژاو و کەنۆڵە و پەریان وبەشێچێش ئینا خاکو عێراقیەنە پسەو:تیرێو زەنگەنە و باجلان و شەبەک و کاکەیی جە موسڵ و کەرکوک و گەرمیان و خانقینیەنە. 

دەگاو قەدیمی"ئاتۆرگە"(ئاتەشگا) یۆ جە دەگاو کۆنو گۆرانەکانەن کە چی دماوە بە ئامەو ئیلو"زەردویی"نامێش واریا و یۆ چا یاگانەنە کە گۆرانەکێ ژیوای یەک یاگەنشینیشان دەس پەنە کەرد و بی بە ماواو یارسانەکان. "ئامامدران" یۆ جەپیرو(۹۹پیر/۷۲پیر) گەورەو گۆرانە یارسانەکانەن کە ئینا دەگاو ئاتۆرگەی(زەردویی) و نامێش جە نویستە قەذیمیەکانەنە ئامەن و پسەو کەسێوە گەورە و موقەدەس مەژناسانێش و پەیشان فرە موهێمەن و گردساڵێ سەرش مەذان وەنە و زیارەتش مەکەران. پلە و پایەو"ئامامدران"ی پەی گۆرانەکان فرە بەرزەن و چێوێ کەم جە بابایادگار و سلتانی ساقیەن. سەبتو سەرزەمینو هۆرامانو ئێرانی ئەرک و پارێزنای قەومی و زوانی و جوغرافیای ئی بەشە جە خاکو ئێرانیش قۆرس کەردەن و وسەنش سەرو شانەو گردو ئەرەنیشتێ شار و دەگاو ئی مەحاڵیە.

 

نظر شما

دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد