به گزارشهزار ماسوله، آسیای آبی " حوض لاره " ی نوسود، یکی از با ارزش ترین آثار تاریخی این شهر است که در گذشته برای آرد کردن گندم، جو و ذرت، مورد استفاده قرار گرفته است.
با ورود به عرصه صنعت و تکنولوژی، این آسیاب همانند سایر آسیاب های هورامان رو به فراموشی و تخریب نهاد و سرانجام توسط آقای رحمت قادرپور، یکی از علاقه مندان و فعالین حفظ آثار باستانی، بازسازی و نوای موزون " جغجغه " ی آن، پس از نیم قرن طنین انداز شد.
همین امر باعث شد تا با سفر به نوسود و دیدار با این جوان، در درون آسیاب، چگونگی بازسازی این اثر تاریخی را که بر سبک و سیاق گذشته منطبق است، جویا شویم.
این جوان نوسودی در گفتگویی با خبرنگار ما در خصوص تاریخچه آسیاب اظهار داشت : نه تنها در این شهر، بلکه در سراسر ایران و جهان، تحقیق جامعی در رابطه با ساخت و ظهور آسیابها صورت نگرفته اما آنچه می تواند مراد پرسش کننده را تا اندازه ای برآورد، سیر یادگیری و تکاملی فنون نگه داری مواد غذایی و آرد کردن غلات می باشد.
رحمت قادر پور افزود: پس از دوران نوسنگی و آغاز عصر کشاورزی، زمینه ی پیدایش و ساخت ابزاری که می توانست گندم، جو، ذرت و ... را آرد نماید، ضرورت یافت. در هورامان مانند بسیاری از نقاط جهان، نخست دانه ها را با کوبه ای سنگی که در طبیعت وجود داشت و ما به آن " هاره گل " می گوییم و در واقع نوعی آسیای غلطان بود، خرد می کردند.
وي گفت: در مرحله ی بعد، آدمی از هوش خود بهره جست. کوبه ی سنگی را صیقل داد و سبکتر نمود و با چال کردن و صاف کردن تخته سنگ دیگری " دول" و " ده سه دول " را پدید آورد. سپس، " دستاس " را می سازد که هنر و مهارت زیادی را می طلبید (هاری در زبان هورامی). و سرانجام پس از آنکه حیوانات تنومندی چون شتر، گاو، خر،... را به چنین کاری گماشت؛ ناهمواری زمین، آب فراوان و معادن سنگ آسیا، او را وسوسه کرد تا با ترکیب نیروها،آسیای آبیرا بسازد کهپیچیده ترین صنعت و هموار کننده ی رنج آدمی بود.
رحمت قادرپور افزود : از نظر تاریخ نویسان، یک وسیله کوچک و ساده، می تواند بسیاری از معماهای تاریخی را حل نموده و آبستن بخش مهمی از زمان، دانش و تاریخ یک قوم و ملتی باشد.
وي تصريح كرد: وقتی در حفاری ها به یک وسیله ی مسی بر می خوریم، نمی توانیم قدمت آن را بیشتر از زمانی بدانیم که آدمی آن فلز را شناخته است. حال اگر به یک قطعه سنگ و یا یک مشت اسنگ برسیم می توانیم به یقین بگوییم که بشر چه زمانی از آن بهره برداری نموده ؟
رحمت قادرپور در مورد پیشینه ی آسیاب های هورامان گفت : در عصر پریکلس 399 _ 480 ق م، از آسیاب و آسیابانی سخن به میان آمده است. سخنان و نوشته های متعددی هست که هر ملتی بر ساخت نخستین آسیاب به خود می بالد. اما آنچه آشکار است سازوکار آسیابهای آبی در همه جا کم و بیش، یکی می باشد (البته آسیابهای هورامان ویژگی خاصی دارند). و اجزای اصلی آن چرخاب (توپ آسیاب)، سنگ های "زبرین" و " زیرین " ، محور و تبره ی پولادین است.
رحمت قادرپور در رابطه با ویژگی آسیاب حوض لاره و قدمت نهفته در آسیاب های هورامان گفت : ما " تبره " (tabara) را که سنگ بالایی (سه رهار) را نگه می دارد از چوب " ککه و" می سازیم در حالی که بیشتر نقاط دنیا آن را از پولاد ساخته اند. با توجه به این که محور عمودی (بلوسک) را نیز از پولاد می سازندآیا می توان ادعا نمود که پیش از ظهور آهن و صنعت ذوب فلزات آسیای آبی وجود داشته !؟
وي اضافه کرد : در هورامان پیش از عصر آهن به کمک مواهب طبیعت، درخت های خانواده ی بلوط و بخصوص "ککه و"، توت بی بر ، بید ، انار و... توانسته اند آسیای آبی را به کار اندازند. متاسفانه به دلیل حفظ رعایت اختصار و فنی بودن مطلب در این باره نمی توان بیش از این گفت، که : سنگ هایی از جنس سنگ ماسه را که کاملا صاف و کروی بوده در " چوب سالار" فرو می بردند و به همان اندازه، توپ آسیاب را که از تنه ی " ککه و" یا تنه ی سه شاخه ی (سی گه ران) تاییلی، گود می کردند و توپ به کمک پره ها بر سنگ می چرخید و سنگ بالایی نیز با اهرمی چوبی، می چرخید. البته سرعت چرخش کم تر و سنگ بالایی یا زبرین را سبکتر می ساختند.
وي گفت: در اینجا تقدم زمانی سنگ و چوب بر آهن و مصنوعات فلزی جای شکی باقی نمی گذارد.
قادر پور افزود:در مصر ، روم و یونان باستان اگر مجموعه ای از این سنگ ها و درخت ها که ضرورت بخش چنین آسیابی بوده است فراهم نشده باشد هرگز نمی توان نخستین آسیاب را به آنان نسبت داد. مگر به هورامانیان.
وی در رابطه با اهداف بازسازی این اثر تاریخی گفت : گندمی که در این آسیاب آرد می شود ابتدا باید کاملا شسته و در برابر آفتاب خشک شود. آرد آن نمی سوزد سبوس آن جدا نمی شود، خوش طعم و زود هضم است و برای بسیاری از ناراحتی های گوارشی و روده ای مصرف آن را توصیه نموده اند. با علم به این موضوع، مراد، تنها آرد کرد غلات یا برپا داشتن ساختمان آسیاب نبوده.
اين دوستدار آثار تاريخي ادامه داد: آسیاب ها اگرچه نقش خود را در روابط فامیلی و همسرگزینی، مسایل اقتصادی و اجتماعی یا همبستگی قومی و عشیره ای از دست داده اند اما نباید فراموش کردنماد فرهنگی و بخش مهمی از زبان جسمانی و میراث ملموسما بوده و با سازوکار منحصر به فردشان نمونه ای از هوش سرشار گذشتگان ما بوده اند.
وي با اشاره به هدف بازسازي اين آسياب گفت: مهم ترین هدف اینجانب،در خصوص زبان هورامیبوده است. امروزه فرزندان ما، واژه های پایه را کم کم از یاد می برند. من به آنان حق می دهم. تنها در رابطه با آسیاب ها بیش از 100 واژه و اسم جنس هست که صورت و مفهوم آنها در ذهن یک کودک هورامی زبان جایی ندارد. حال چگونه این کودک می تواند در مفاهیمی پیچیده و انتزاعی که در دهها اصطلاح، تمثیل، عبارت و ضرب المثل در رابطه با آسیاب و آسیابانی نهفته ، از در معانی، عاجز نماند.
وي در همین رابطه ادامه داد: شکی نیست که میزان هوش و خلاقیت انسان ها را در هر دوره ی تاریخی، به میزان بهره گیری از مواهب طبیعتی که آنها را احاطه کرده بوده، می سنجند.
وي خاطر نشان كرد:خوانندگان اين خبر می توانند از این آسیاب دیدن نمایند و بی تردید برای آنان جالب و تحسین برانگیز خواهد بود که، نیاکان ما آنچنان از نیروی آب بهره جستند که انسان عصر حاضر هرگز و هرگز نتواند یک میلی گرم نیرو را بیش از آنچه آنان بر پره ها وارد نمودند، وارد نماید.
رحمت قادرپور در ادامه ی همین پرسش چنین گفت : در عصری که بشر برای بقای نوع می جنگید و یا نیزه ی آبدیده در قلب گرم آدمی فرو می رفت، صنعت و هنر در چرخشی مثبت، روی به سوی آسایش آدمی در گهواره ی زمین می نهاد. آهن را برای تولید نان تفته و خمیر کرد. دل سنگ را شکافت و آنچنان رام کرد تا با دندان آسیایش، حلوای زائو را فراهم کند. عصر آسیاب ها، پایان عصر سر چشمه نشستن و آب را بر اهالی بستن بود. در این زمان بود که خان و رعیت به نوبت، بارشان آرد می شد. اگر پای خون و پدرکشتگی هم در میان بود، آسیابان نمی توانستند بار کسی را آرد نکنند. دیگر کسی نمی توانست در بالا دست، آب آسیاب را گل آلود کند. و مدنیت بدینسان چهره ی زیبای خود را نمایان ساخت و آدمی با اندیشه ای دیگر، دشمنان دیرین خود را (تاریکی، آب، سنگ) در آسیاب گرد آورد و با طرحی نو، همچون سربازان بی مزد و اجر به خدمت زندگی گرفت و برای اولین بار، هنر، صنعت و اندیشه را دستیار خود گردانید.
وی در بخش دیگری از سخنان خود در باره ی مکانهای تاریخی نوسود گفت : گاهی نابودی و فراموشی یک وسیله ی ساده، بخشی از دانش، هنر و تاریخ ما را با خود به گور می برد. فیلمهای بسیاری درباره ی دامداری در هورامان و شیردوشی (گله بیره) دیده اید. تصاویری که در همه جا بوده و به یک صورت پخش گردیده بجز مناظر و طبیعت متفاوت. ما هرگز به این فکر نکردیم که زنان چگونه شیری را که در یک ظرف مشترک ریخته اند از هم جدا نموده و سهم خود را از آن برداشت نموده اند. هر زن بعد از اتمام شیر دوشی، چوب صاف و باریکی را درون ظرف می کرد و آنجا را که خط شیر بر چوب برجای می ماند نشانه گذاری می کرد (له له). زن دوم، سوم و... هرکدام شیر حیوان خود را نشانه گذاری می کرد و سرانجام در آبادی، زنی که در آخر شیر در ظرف کرده بود، له له دوش را داخل ظرف می نمود و سهم خود را جدا می کرد و از آخر تا اول هرکسی مال خودش، شیر خودش.
وي در پايان عنوان كرد: نابودی یک واژه گاهی یک هنر، نماد عدالت و زیرکی یک قوم را با خود می برد. خانه ی فیروزبیگ در نوسود نمونه ی کاملی از معماری هورامان بود. خانه ای که چارچوبه ی دروازه، دروازه، تاقهای شبیه تاق رومی، ستون های سنگی و سر ستون های کنده کاری شده ی آن بی نظیر بودند.عایق بندی دیوارهایی که در زیر جوی اصلی باغ های نوسود بنا شده بودند و مصالح به کار گرفته ی آن ها که در طول سالیان رطوبت پس نمی دادند اما متاسفانه این دیواخان دود و نابود شددر برابر چشم شهردارهای وقت نوسود.
در ادامه شهردار شهر نوسود نيز در رابطه با اين اثر گفت: زمین غير قابل استفاده شهرداری برای احداث یک مکان نمایشگاه در جنب این آسیاب وجود دارد كه ان شاالله با احداث ان به مكاني براي نمايشگاه آثار صنايع دستي اقدام خواهيم كرد و با هماهنگی به عمل آمده با رئیس اداره میراث فرهنگی، قرار است یک نفر را هم برای اين مكان و معرفی آثار و صنایع دستی منطقه انتخاب كنيم تا بلکه بتواند تسهیلات لازمی را نیز در راه اندازی این مکان دریافت کند.
اذری افزود: با احداث اين نمايشگاه در جنب اين اثر تاريخي، مجموعه ای تکمیل کننده خواهد بود كه هم می تواند نمایشگاه و هم حفظ اين اثر تاريخي را به همراه داشته باشد.
با تشكر از آقاي كيهان محمدي كه ما را در تهيه اين گزارش ياري نمودند.
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد